De Grand Renaissance Dam isoleert Addis Abeba verder van zijn buren

• De landen van het Nijlbekken zijn een nieuwe fase van conflict over de toewijzing van water ingegaan, nu de voltooiing van de Grote Ethiopische Renaissancedam (GERD) in Ethiopië zijn zevende maand ingaat. Het land heeft zichzelf bevestigd als een regionale waterhegemoon, maar is er niet in geslaagd afspraken te maken met stroomafwaartse landen, zoals Egypte en Soedan, vanwege hun mogelijke problemen met de waterveiligheid; waardoor de diplomatieke en veiligheidsspanningen toenemen.
• Het GERD-project heeft echter zowel potentiële voordelen als risico's voor niet alleen de landen van het Nijlbekken, maar ook voor bedrijven die in deze regio actief zijn. Ethiopië mag de kraan van de Niijl bedienen en kan de elektriciteit die daarmee wordt opgewekt exporteren naar de buurlanden. Dit creëert de mogelijkheden voor regionale economische en zakelijke samenwerking tussen de landen van het Nijlbekken en het verminderen van hun problemen met stroomuitval in verschillende gebieden. Daarentegen blijft Egypte bezorgd dat de groeiende capaciteiten van de GERD een negatieve invloed zullen hebben op de waterafhankelijke maar economisch belangrijke sectoren — zoals de landbouw — en zal resulteren in het verlies van zijn zeggenschap over de waterzekerheid tijdens droogtes.
• Met meer terugkerende droogtes en de groeiende bevolking in de regio blijft het risico van escalatie via conventionele of cybermiddelen aanzienlijk. Hoewel dergelijke incidenten waarschijnlijk beperkte gevolgen zullen hebben voor bedrijven die actief zijn in Ethiopië, blijft er een matig hoog dreigingsniveau bestaan voor lokale en buitenlandse organisaties die samenwerken met de Ethiopische overheid in verband met de GERD - zoals de bouw-, onderhouds- of andere logistieke sectoren - dat een waardevol doelwit zou kunnen zijn voor fysieke of cybersabotageoperaties.

Op 10 september 2023 kondigde de Ethiopische premier Abiy Ahmed het succes aan van de vierde en laatste vulling van de Grote Ethiopische Renaissancedam (GERD), een monumentale 1,8 km lange en 145 meter hoge zwaartekrachtdam in de regio Benishangul-Gumuz in het westen van Ethiopië, die de stroming van het Nijlbekken beheert. De dam voorziet de Nijl van ongeveer 85,6% van de waterstroom tijdens het regenseizoen. De GERD is echter een belangrijke bron van onenigheid gebleven tussen Ethiopië - dat nu de kraan bedient - en de landen stroomafwaarts van de dam, zoals Soedan en Egypte. Met de naam Egypte is voor 90% van zijn watervoorziening afhankelijk van de Nijl en heeft al te maken met seizoenstekorten van gemiddeld 90 miljard kubieke meter op de nationale vraag. De steeds vaker terugkerende droogtes en verergerde klimaatomstandigheden in de landen van de Nijl hebben stroomafwaarts geleid tot bezorgdheid over het feit dat Ethiopië de dam zou kunnen gebruiken om een ongeëvenaarde controle over de Blauwe Nijl te krijgen.

Meerdere onderhandelingsrondes sinds 2010, bemiddeld door verschillende partijen, zoals de Wereldbank en de Afrikaanse Unie, hebben geen overeenstemming bereikt over samenwerking op het gebied van waterveiligheid tussen de verschillende natiestaten. Als gevolg hiervan heeft het Egyptische ministerie van Irrigatie en Watervoorraden het einde van de GERD-gesprekken zeer kritisch beoordeeld. Het ministerie beweerde dat de laatste mislukte rondes in december 2023 het resultaat waren van de exploitatie van de onderhandelingen door Ethiopië „als dekmantel om een voldongen feit ter plaatse te verstevigen en tegelijkertijd uitsluitend te onderhandelen om goedkeuring te verkrijgen van de stroomafwaartse landen voor ongereguleerde en absolute Ethiopische controle over de Blauwe Nijl”. Als succesvolle onderhandelingen over de watervoorziening van de Nijl uitblijven wordt niet alleen de sociaaleconomische ontwikkeling van de regio beperkt, maar wordt ook de dreiging van een conflict tussen de stroomstaten vergroot.

‍

Verschillende argumenten van hydrologiespecialisten en diplomatiedeskundigen illustreren de mogelijke voordelen en risico's van het grootste infrastructuurproject op het continent. Deze variëren van toekomstige ontwikkelingsstrategieën tot waterconflicten tijdens droogteperiodes, die naar verwachting intenser zullen zijn en in de toekomst langer zullen duren als gevolg van toenemende klimaatproblemen.

Op 20 februari2022 werd aangekondigd dat de GERD begon met de productie van waterkracht. Op volle capaciteit kan de dam de energieproductie van Ethiopië verdubbelen tot 6.450 MW, waardoor 60% van de bevolking die er voorheen geen toegang tot had, van elektriciteit wordt voorzien. In een land dat regelmatig te kampen heeft met stroomuitval, heeft de toegenomen elektriciteitsproductie aanzienlijke zakelijke kansen geboden voor zowel lokale als buitenlandse bedrijven in sectoren die afhankelijk zijn van elektriciteit, zoals de industrie, de mijnbouw en de landbouw. Als zodanig zal een grotere elektrische capaciteit alle bedrijven die actief zijn in Ethiopië in staat stellen om frequentere en ongestoorde bedrijfsactiviteiten uit te voeren, waardoor hun totale inkomstenstromen mogelijk toenemen.

Op geopolitiek niveau is het zeer waarschijnlijk dat de hogere elektriciteitsvoorziening ook door Addis Abeba kan worden gebruikt om steun te kopen van de buurlanden, waaronder Soedan, Zuid-Soedan, Kenia, Djibouti en Eritrea, door hen toegang te geven tot het stroomoverschot en hun energieproblemen te verminderen en hun economische capaciteit te verbeteren. Bovendien stellen hydrologiedeskundigen dat de GERD stroomafwaartse landen in staat kan stellen om veranderende weerspatronen beter te beheersen door ofwel water op te vangen tijdens overstromingen, ofwel door het vrij te geven tijdens droogtes.

De hoofdstad van Soedan, Khartoem, die op het convergentiepunt van de Witte Nijl en de Blauwe Nijl ligt, wordt regelmatig overspoeld door veranderende weerpatronen, en zowel Soedan als Egypte hebben hun eigen dammen gebouwd, respectievelijk de Merowe High Dam en de Aswan High Dam. De positie van de GERD aan de Blauwe Nijl zal deze dam echter waarschijnlijk meer invloed geven dan de eerder genoemde dammen bij het beheer van de watertoewijzing — het beperken van de waterstroom naar stroomafwaartse landen — en het beperken van hun elektriciteitsproductie. Dit zou mogelijk de elektriciteitsproductie van deze dammen kunnen verminderen en gevolgen kunnen hebben voor bedrijven die op deze elektriciteitsnetten zijn aangesloten. Dergelijke energietekorten zullen echter waarschijnlijk worden gecompenseerd door elektriciteit die eenmalig door de GERD wordt geproduceerd of als er een energiedelingspact wordt gesloten.

Addis Ababa zou in tijden van droogte het stuwmeer van de dam kunnen vullen met water om de opwekkingscapaciteit te vergroten, in plaats van het stroomafwaarts te laten stromen, waardoor de waterzekerheid van stroomafwaartse landen in gevaar zou komen.

Aan de andere kant heeft Egypte zijn bezorgdheid geuit op basis van zijn waterbehoeften voor huishoudens en de landbouw. Deze zorgen blijven toenemen als gevolg van de groeiende bevolking van het land en de irrigatiebehoeften van de landbouw, zoals de export van waterintensieve gewassen in Caïro, waaronder katoen, suikerriet en rijst. De leiders van het land wijzen er ook op dat Ethiopië momenteel volledige zeggenschap heeft over watertoevoer. Met andere woorden, Addis Abeba zou in tijden van droogte het stuwmeer kunnen vullen met water om de opwekkingscapaciteit te vergroten, in plaats van het stroomafwaarts te laten stromen, waardoor de waterzekerheid van stroomafwaartse landen in gevaar zou komen. Hoewel een dergelijk scenario ervoor zou zorgen dat waterafhankelijke industrieën in Ethiopië — zoals de land- of tuinbouw — waarschijnlijk geen noemenswaardige droogtes zullen ervaren in de buurt van de GERD, zullen waterafhankelijke industrieën in Egypte of Soedan — zoals visserij, landbouw en bouw — waarschijnlijk te maken krijgen met aanbodtekorten of andere operationele verstoringen van de bedrijfsvoering.

Naast economische risico's en voordelen bestaat er ook een latent risico dat de spanningen in verband met deze kwestie uitmonden in een kinetisch conflict. In 2012 verwierf WikiLeaks bijvoorbeeld documenten van een Amerikaans strategisch inlichtingenbedrijf, Stratfor, waarin de plannen van Caïro en Khartoem werden getoond om een landingsbaan te bouwen voor „het bombarderen van een dam op de Nijl in Ethiopië”. Een jaar later noemden Egyptische politici, onder voorzitterschap van de toenmalige president Mohammed Morsi, de dam een „oorlogsverklaring” en stelden ze militaire actie voor om het project te dwarsbomen. Uiteindelijk is dit kinetische conflict niet tot stand gekomen, maar een president die openbare verklaringen aflegt over „oorlogsverklaringen” onderstreept de hoge mate van politieke spanningen rond de GERD. Hoewel er een verhoogd risico bestaat dat regionale leiders nog meer opruiende uitspraken doen als reactie op de toenemende operationele capaciteiten van GERD, is de kans klein tot gemiddeld dat er een kinetisch conflict uitbreekt, aangezien dit een uiterst deprimerend effect zou hebben op de sociaaleconomische stabiliteit in de landen van het Nijlbekken.

In plaats van kinetische conflicten is het waarschijnlijker dat deze politieke spanningen tot uiting komen in de vorm van sabotage, zowel fysiek als via het internet. Zo beschuldigde de Ethiopische regering de Egyptische en Soedanese regeringen er in september 2021 van lokale rebellengroepen — zoals het Tigray People's Liberation Front (TPLF) — te steunen en aan te sporen om deel te nemen aan sabotageoperaties tegen de GERD. Hoewel Addis Abeba heeft beweerd dat ze deze pogingen met succes hebben afgeslagen, verhogen de aanhoudende en hernieuwde spanningen tussen de TPLF en de Ethiopische regering het risico dat sabotage- en/of bezettingspogingen tegen de GERD in de komende 6-12 maanden opnieuw opduiken. Hoewel dergelijke incidenten waarschijnlijk beperkte gevolgen zullen hebben voor bedrijven die actief zijn in Ethiopië, blijft er een gemiddelde dreiging bestaan voor lokale en buitenlandse organisaties die samenwerken met de Ethiopische overheid in verband met de GERD, zoals de bouw-, onderhouds- of andere logistieke sectoren. Zij kunnen namelijk een interessant doelwit zijn voor TPLF-activiteiten.

In combinatie met kinetische operaties blijft de GERD ook kwetsbaar voor gerichte cyberaanvallen van met de staat verbonden actoren.

In combinatie met kinetische operaties blijft de GERD ook kwetsbaar voor gerichte cyberaanvallen van met de staat verbonden actoren. In 2020 richtte de CyberHorus Group - naar verluidt gelieerd aan de Egyptische autoriteiten - zich bijvoorbeeld op de websites van in Ethiopië gevestigde overheidsdienstverleners, veiligheidsdiensten en particuliere sites om veelzijdige druk uit te oefenen op Ethiopië in verband met de GERD-vulling. Sindsdien zijn er verdere cyberaanvallen uitgevoerd tegen niet alleen de GERD, maar ook tegen bedrijven die verbonden zijn met de dam. In mei 2022 maakte de Ethiopian Information Network Security Administration (INSA) bekend dat ze cyberaanvallen hebben verijdeld die gericht waren op 37.000 onderling verbonden computers die door Ethiopische financiële instellingen en de GERD werden gebruikt om de voortgang van de dam te belemmeren.

Dergelijke incidenten onderstrepen de grote bedreiging die GERD-gerelateerde cyberactiviteiten vormen voor organisaties die betrokken zijn bij publiek-private partnerschappen in Ethiopië. Toekomstige cyberoperaties zullen waarschijnlijk vooral gericht zijn op GERD-gerelateerde infrastructuur of Ethiopische overheidsinstanties om de operationele capaciteiten van de GERD te verstoren of politieke grieven van rivaliserende natiestaten te uiten. Lokale en westerse bedrijven die ondersteunende diensten verlenen of nauw samenwerken met de Ethiopische overheid lopen echter ook een verhoogd maar latent risico om door deze cyberaanvallen te worden getroffen, waarbij sectoren zoals financiën, IT of energie het meest worden blootgesteld, gezien hun waarschijnlijke betrokkenheid bij de ondersteuning van kritieke infrastructuur die verband houdt met de GERD. Gezien de ontluikende of beperkte cybercapaciteiten van de landen in het Nijlbekken, zullen toekomstige aanvallen waarschijnlijk de vorm aannemen van ransomware of defacementoperaties.

‍

Nu de groeiende impact van kwesties zoals klimaatverandering die de nationale staten steeds meer onder druk zetten om kritieke hulpbronnen veilig te stellen — zoals water — zal toenemen in de komende jaren, bestaat er een verhoogd risico dat de spanning rond de GERD verder escaleert. Deze druk zal waarschijnlijk toenemen in verhouding tot de groeiende operationele capaciteiten van de GERD, waarbij Egypte en Soedan waarschijnlijk nog meer politieke klachten zullen indienen over de impact van de dam op hun waterzekerheid en kritieke economische sectoren, zoals de landbouw, als ze vinden dat hun toegang tot de watervoorziening van het Nijlbekken afneemt. Desondanks zal Ethiopië waarschijnlijk eenzijdig doorgaan met het onderhoud van het stuwmeer van de dam, zonder rekening te houden met de bezwaren van Egypte en Soedan. Dit zou het risico vergroten dat de militaire houding tussen de oeverstaten escaleert. Een dergelijk scenario vergroot de kans op operaties in gewapende conflicten en grijze zones die afhankelijk zijn van proxygrouperingen.

Een succesvolle diplomatieke resolutie tussen de partijen die effectief waterbeheer mogelijk maakt, zou daarentegen leiden tot meer regionale samenwerking en wederzijdse voordelen, zoals een effectieve watertoevoer tijdens overstromingen en droogtes, en een grotere elektriciteitsvoorziening. Dit scenario zou ook leiden tot een verbetering van de economische integratie en infrastructuurontwikkeling in de regio van het Nijlbekken.

Om ervoor te zorgen dat uw bedrijf in staat is om een goede operationele continuïteit te behouden, in te spelen op de geopolitieke ontwikkelingen in de regio en zich voor te bereiden op de bovengenoemde voorspellingen, is een langetermijnplanning en monitoring van de politieke ontwikkelingen tussen de bovengenoemde landen vereist. Te midden van de toenemende droogtes als gevolg van de klimaatverandering en de groeiende bevolking van Egypte, Soedan en Ethiopië zal het GERD-project in toenemende mate leiden tot spanningen tussen staten en een bron van instabiliteit op regionaal niveau zijn. Het ondernemingsklimaat van de landen in het Nijlbekken, met name de land- en tuinbouwsector, zal in de nabije toekomst waarschijnlijk nog kwetsbaarder worden. Daarom kunnen verschillende maatregelen worden geïmplementeerd om de bedrijfscontinuïteit te waarborgen, waaronder:

• Door de regionale spanningen tussen Ethiopië, Egypte en Soedan voortdurend in de gaten te houden, kunnen bedrijven in de regio hun risicobeheer verbeteren. Door politieke ontwikkelingen, propagandacampagnes en diplomatieke manoeuvres te volgen, kunnen bedrijven de potentiële bedreigingen voor hun belangen en operationele continuïteit beter begrijpen en tegelijkertijd opkomende bedreigingen een stap voor blijven en anticiperen op mogelijke verstoringen.
• Door gebruik te maken van de inzichten van externe specialisten kunnen bedrijven noodplannen ontwikkelen om mogelijke verstoringen aan te pakken en hun activiteiten te beschermen tijdens 'worst case' scenario's, zodat bedrijven beter in staat zijn om door complexe politieke landschappen te navigeren en besluitvormingsprocessen te informeren.

Proximities kan u helpen deze belangrijke inzichten te verkrijgen en ze om te zetten in concrete oplossingen. Met behulp van onze 'What? ' , 'So What? ' , 'What if? ' en 'What Now? ' aanpak helpen we partners en klanten niet alleen het belang van trends en gebeurtenissen te begrijpen, maar ook om te begrijpen wat dit betekent voor u en uw bedrijf, van strategische tot operationele gevolgen. Benieuwd en geïnteresseerd om te zien hoe we u kunnen helpen? Aarzel niet om contact met ons op te nemen, we helpen u graag verder.