Hybride conflicten: hoe Rusland onconventionele middelen gebruikt om het Westen te hinderen

• De invasie van de Oekraïense strijdkrachten in de Russische Koersk-oblast heeft het moreel verhoogd, maar politieke experts zijn bezorgd dat dit incident zou kunnen leiden tot een opleving van de onconventionele oorlogvoering van Moskou in het Westen om hun steun aan Oekraïne te belemmeren. De Russische staat heeft van oudsher een breed scala aan onconventionele middelen gebruikt om westerse landen te bestrijden, met name door onrust en verdeeldheid te zaaien in westerse landen via desinformatiecampagnes.

• Het toenemende gebruik van GNSS-spoofing- en jamming-campagnes in de Zwarte en Baltische Zee en de spionage op de Noordzee als onvonventionele methodes van oorlogsvoering hebben bijzonder veel impact. GNSS-spoofing kan ontzettend gevaarlijk zijn voor zee- en luchtvaartbedrijven in de Zwarte en Baltische Zee in tijden van slecht zicht, wanneer het gebruik van GNSS cruciaal is. In het ergste geval bestaat er een verhoogd risico dat dergelijke activiteiten leiden tot ongevallen met letsel of zelfs dodelijke afloop. Tegelijkertijd tonen de toenemende spionage op kritieke Noordzee-infrastructuur door Russische individuen of entiteiten die aan het Russische regime gelinkt zijn en het gebrek aan een duidelijke rolverdeling en verantwoordelijkheid in het tegengaan van die activiteiten hoe kwetsbaar de Europese infrastructuur is.

• Tot slot bestaat er een groot risico dat Moskou zijn groeiende aanwezigheid op het Afrikaanse continent aanwendt om sociaaleconomische en politieke onrust te veroorzaken wat ertoe leidt dat migranten de EU binnenkomen en verdere verdeeldheid zaaien. Bovendien zal de opkomst van rechtse politici, zoals de Hongaarse premier Viktor Orbán, de besluitvormingsprocessen van de EU bemoeilijken, Russiche inmengingoperaties binnen de EU vergemakkelijken en verdeeldheid zaaien in het gehel Europese blok. Deze onenigheid zal ten gunste zijn van Moskou aangezien dit Poetin de mogelijkheid geeft om ongestoord door te gaan met ontwrichtende, onconventionele methoden tegen westerse landen om hun steun aan Oekraïne te belemmeren.

‍

Op 6 augustus vielen de Oekraïense strijdkrachten de Russische Koersk-oblast binnen, waardoor de oorlog voor het eerst sinds het begin van het conflict op Russisch grondgebied werd gevoerd. Deze Oekraïense inval heeft het moreel onder de Oekraïense burgers en soldaten verhoogd met betrekking tot het vermogen van Kiev om strategische overwinningen te behalen in het conflict, ondanks verschillende militaire tegenslagen in de afgelopen maanden. Deze inval heeft echter ook geleid tot bezorgdheid onder westerse politieke experts dat dit incident ervoor zou kunnen zorgen dat Moskou meer gebruik maakt van onconventionele oorlogsvoering in het Westen om hun steun aan Oekraïne te belemmeren wat het vermogen van Kiev om dergelijke invallen op Russisch grondgebied vaker meer uit te voeren, zou kunnen verminderen.

Wat is onconventionele oorlogsvoering?

Onconventionele oorlogvoering kan worden opgevat als methoden die door een tegenstander worden gebruikt om een gewenst, schadelijk effect op een doelgroep te bereiken. Het wordt gewoonlijk gebruikt door oorlogvoerende partijen die inferieur zijn aan hun tegenstander wat betreft een of meerdere conventionele kenmerken zoals militaire omvang en capaciteit. Dat is het geval tussen Rusland en de EU en EU-bondgenoten zoals de VS. 'Onconventionele oorlogvoering', 'opereren in de grijze zone' en 'hybride oorlogvoering' zijn methoden die al sinds mensenheugenis worden gebruikt en die vaak als synoniemen worden gebruikt, zij het met genuanceerde verschillen.

Tegenwoordig voert de Russische staat een onconventionele oorlog tegen westerse landen door verschillende middelen tegen het Westen in te zetten. Vaak hebben deze acties veel impact maar ontkent Rusland betrokkenheid, waardoor er telkens geen rode lijn wordt overschreden die tot een volledige oorlog zou leiden. Het doel van Rusland met deze hybride oorlog is om tegenstanders politiek en strategisch te kunnen beïnvloeden, vooral in het kader van steun aan Oekraïne. Poetin probeert deze doelen te bereiken door onconventionele middelen in te zetten.

De volgende generatie onconventionele oorlogsvoering

Recente online misinformatie- en desinformatieoperaties

Een van de meest gebruikte onconventionele middelen waarmee Rusland zijn doelstellingen probeert te bereiken, is het voeren van misinformatie- en desinformatiecampagnes via cyberspace. Deze onconventionele middelen zijn plausibel te ontkennen en hebben een enorm effect op de vaak westerse, liberale doelgroep. Het hele idee van het uitvoeren van dergelijke operaties is dat ze plausibele ontkenbaarheid bieden. Wanneer Moskou beschuldigd wordt van bepaalde acties zal escalatie echter vaak uitblijven door een gebrek aan solide bewijs. Misinformatie- en desinformatiecampagnes verergeren vaak de reeds bestaande maatschappelijke verdeeldheid of ze zaaien verwarring. Daarin schuilt de essentie van dergelijke onconventionele middelen: het beïnvloeden van een doelgroep. Desinformatie kan de opvattingen van de westerse bevolking over de actualiteit beïnvloeden en meningen polariseren wat uiteindelijk effectief bestuur zouden kunnen verstoren. Belangrijk is dat deze operaties altijd onder een bepaalde grens blijven waarmee interstatelijke oorlog wordt vermeden.

Recente opmerkelijke voorbeelden van desinformatieoperaties die verband houden met de Russische staat zijn:

1. De toename van pro-Russische accounts die online posts en comments plaatsen over controversiële onderwerpen in Europese landen.

2. Russische ambassades in Latijns-Amerika verspreidden Spaanstalige beweringen dat de oorlog in Oekraïne gericht was tegen het westerse imperialisme.

3. Talrijke operaties werden uitgevoerd door het Internet Research Agency, waaronder #ebolainatlanta.

4. Beschuldigingen dat Oekraïne wordt bestuurd door een neonazistisch regime

5. Beschuldigingen dat NAVO-landen chemische wapenlaboratoria exploiteren in Oekraïne.

6. Russen worden in het Westen systematisch gediscrimineerd.

7. Angstzaaien over de impact die immigratie heeft op de veiligheid van de VS.

Russische GNSS-spoofing bedreigt de maritieme en luchtvaartindustrie

Naast misleiding/desinformatie maakt Moskou ook gebruik van zijn technische capaciteiten om de bedrijfsactiviteiten in het nabije buitenland van Rusland te verstoren, met name met gevolgen voor de wereldwijde satellietnavigatiesystemen (GNSS) in het Zwarte Zeegebied. Twee opmerkelijke voorbeelden vonden recent plaats, op 8 maart in de buurt van schiereiland de Krim en op 4 april in de Straat van Kerch. Terwijl honderdenden schepen in de buurt de Krim voeren lokaliseerde het Automated Identification system (AIS) ze in de buurt van Moskou. Ongeveer 50 schepen die later in de Straat van Kerch lagen werden door het Systeem op het asfalt van Simferopol International Airport (Krim) en Gelendzhik Airport (Krasnodar Krai, Rusland) geplaatst.

Dergelijke operaties vergemakkelijken de maatregelen van de Russische staat om sancties te ontwijken en brengen tegelijkertijd al diegenen in gevaar die een van de drukste scheepvaartroutes ter wereld passeren. Dergelijke GNSS-spoofing kan bijzonder gevaarlijk zijn voor rederijen die door de Zwarte Zee varen in tijden van slecht zicht, wanneer het gebruik van GNSS van cruciaal belang is. In een dergelijk scenario lopen schepen die door gebieden varen die getroffen zijn door GNSS-spoofing een verhoogd risico om op tegemoetkomende schepen af te varen, wat in het ergste geval kan leiden tot mogelijke financieel kostbare aanvaringen, letsel aan personeel of zelfs dodelijke incidenten.

Soortgelijke zorgen over GNSS-spoofing bestaan ook in andere regio's, met name in de Oostzee. Tienduizenden vliegtuigen die in 2024 door de Baltische regio vlogen, werden getroffen door GNSS-storingen. Met name op 2 mei meldden talrijke luchtvaartmaatschappijen, zoals British Airways (82), Wizz Air (1400) en Ryanair (2300), verstoringen in de regio. Verder vonden er twee gebeurtenissen plaats op 25 en 26 april 2024, waarbij burgervliegtuigen gedwongen werden terug te keren naar Finland omdat ze door de verstoringen niet langer veilig konden navigeren in de regio. Dergelijke GNSS-inmenging heeft de regio lange tijd geteisterd, maar heeft sinds februari 2022, toen Rusland Oekraïne binnenviel, hernieuwde aandacht gekregen.

Sinds de Baltische Zee na de toetreding van Zweden en Finland tot het bondgenootschap een NAVO-meer werd, zijn er kennelijk hernieuwde onconventionele pogingen ondernomen, waarschijnlijk door met de Russische staat geassocieerde entiteiten, om de navigatie-inspanningen in de regio te verstoren. Als gevolg hiervan beweerden de ministers van Buitenlandse Zaken van Litouwen, Letland en Estland allemaal dat de gebeurtenissen sinds eind april waren toegenomen. Aangezien de spanningen rondom deze landen in de nabije toekomst waarschijnlijk zullen aanblijven, bestaat er een verhoogd risico op GNSS-spoofing en -verstoringen. Dit zal een blijvend en aanzienlijk risico vormen voor bedrijven — zoals maritieme of luchtvaartbedrijven — die actief zijn rond de Oostzee.

Meer toezicht op de Noordzee-infrastructuur

Ook de Noordzee is van strategisch belang voor de aangrenzende kuststaten en de NAVO en wordt sinds de jaren zestig intensief in de gaten gehouden door de Russische staat. Sinds 2014 krijgt het gebied echter hernieuwde aandacht van Moskou, niet in de laatste plaats vanwege de kritieke infrastructurele kwetsbaarheden op van Europese landen in het gebied.

Niet alleen blijken Russische ingenieurs actief te zijn als ingenieurs voor kritieke kustinfrastructuur op de Noordzee, maar de infrastructuur wordt ook steeds vaker bespioneerd door met Rusland geassocieerde maritieme entiteiten in gebieden waar de veiligheidsreacties op zijn best beperkt zijn. Met name pijpleidingen die aanzienlijke hoeveelheden gasvoorraden, internetkabels en offshore-infrastructuur voor hernieuwbare energie transporteren, doorkruisen de Noordzee en worden in toenemende mate bespioneerd door met Rusland geassocieerde entiteiten.

In een recent geval dook een Russische onderzeeër op in de neutrale Ierse wateren, maar die werd afgeschrikt door Franse, Noorse en Britse onderzeebootbestrijdingsvliegtuigen. Dit is een voorbeeld van hoe Russische onconventionele oorlogsvoering de voorheen neutrale landen in de Oost-West concurrentie in de strijd trekt.

Een van de grootste problemen op de Noordzee is echter dat kritieke assets zich buiten de nationale territoriale wateren (> 12 Nm) en binnen de EEZ (<200 Nm) bevinden, een gebied waar als een land ziet dat er verdachte activiteiten plaatsvinden, het enige wat ze kunnen doen is de verdachte beleefd vragen te stoppen met wat ze aan het doen zijn. Dit onvermogen om te reageren op onconventionele middelen van de tegenstanders van Europa betekent dat onze kritieke infrastructuur uiterst kwetsbaar is voor verstoring of vernietiging, net als het dagelijks leven van Europeanen.

Migratie als wapen van het Kremlin

Een belangrijk onconventioneel instrument dat de Russische staat de afgelopen tien jaar heeft gebruikt, zijn de particuliere militaire aannemingsbedrijven (PMA). Deze bedrijven zijn illegaal in Rusland, maar worden internationaal steeds meer gebruikt als staatsinstrument. Wagner, onder leiding van de Russische inlichtingendiensten, werd voor het eerst gezien als een verlengstuk van het Kremlin tijdens zijn operaties in Syrië (eind 2015). Moskou steunde het Assad-regime omdat het Rusland toegang gaf tot havens in de Middellandse Zee. Toch hebben Russische troepen, samen met strijders die aan Assad zijn gelieerd, wreedheden begaan en massale migratie van de bevolking veroorzaakt.

De burgeroorlog in Syrië zorgde er echter voor dat miljoenen Syrische vluchtelingen in de daaropvolgende jaren asiel aanvroegen in EU-landen. In 2015 waren dit er 1.325.000. Deze grote toestroom en ongelijke verspreiding van mensen overweldigde de infrastructuur van de landen aan de Europese buitengrenzen, zoals Italië en Griekenland. Dit destabiliserende effect op de zuidoostelijke landen van de EU zou zich langs de zuidflank van de EU kunnen herhalen als Rusland met succes militaire toegang krijgt tot elk Sahel-land.

Als Rusland zijn invloed in de bovengenoemde landen kan vergroten, kan het zijn controle over Europa's transcontinentale energie- en handelsbetrekkingen op het Afrikaanse continent verstevigen. De steun aan de Sahel-staten verzekert hun steun aan Rusland bij VN-resoluties, bijvoorbeeld inzake Syrië of Oekraïne. Dit vergroot echter ook de kans dat grote delen van de samenlevingen van die landen zullen vluchten naar veiligere plaatsen, zoals Europa. Zo'n grote toestroom van migranten die de EU binnenkomen, zal de infrastructuur van veel landen overbelasten en een ongelijke verdeling veroorzaken. Nationale bevolkingsgroepen kunnen angstig en bang worden voor de gevolgen die een grote toestroom van migranten op hun land zal hebben. Het is daarom waarschijnlijk dat populistische en rechtse politiek meer wijdverspreid zal worden, wat leidt tot frictie in eigen land en binnen de op consensus gebaseerde EU. De waarschijnlijke opkomst van rechtse politici, vergelijkbaar zoals die van de Hongaarse premier Viktor Orbán, zal de besluitvormingsprocessen van de EU bemoeilijken en verdeeldheid zaaien in het hele blok. Ongetwijfeld zal een onverenigde EU gunstig zijn voor Moskou, aangezien het probeert door te gaan met zijn ontwrichtende, onconventionele methoden tegen westerse landen om hun steun aan Oekraïne te belemmeren.

Proximities kan u helpen belangrijke inzichten te verkrijgen en deze om te zetten in concrete oplossingen. Met behulp van onze 'What? ' , 'So What? ' , 'What if?' , en 'What Now?' aanpak helpen we partners en klanten niet alleen het belang van trends en gebeurtenissen te begrijpen, maar ook om te begrijpen wat dit betekent voor u en uw bedrijf vanuit een strategisch en operationeel perspectief. Als u meer wilt weten over hoe Proximities u kan helpen deze risico's te beperken, aarzel dan niet om contact met ons op te nemen via info@proximities.com.