Servische verkiezingen

• Verkiezingen en politiek landschap: De verkiezingen van december 2023 in Servië hebben de autoritaire greep op de macht van Aleksandar Vučić en zijn Servische Progressieve Partij (SNS) verder verankerd, wat risico's meebrengt voor bedrijven die actief zijn in Servië, zoals problemen met de operationele continuïteit.
• Russisch Desinformatie en Controle: De Russische controle over de media in Servië heeft geleid tot een negatieve kijk op het Westen. Dit groeiende negatieve sentiment verhoogt het risico dat westerse bedrijven worden blootgesteld aan juridische risico's en risico's omtrent reputatieschade in Servië.
• Risico's voor het bedrijfsmil: Het Servische EU-integratieproces, gestart in 2009, stuit op obstakels als gevolg van aanhoudende spanningen met Kosovo, democratische terugval en corruptie. Een nieuwe obstakel wordt opgeworpen door Rusland die zijn invloedsactiviteiten in de regio heeft uitgebreid, waardoor bedrijven kunnen worden blootgesteld aan nieuwe risico's en economische onzekerheid. Sancties, juridische onzekerheid, zwakke valuta en nepotisme vormen allemaal risico's waarmee bedrijven moeten dealen wanneer ze actief zijn in de westelijke Balkanregio.

Het omstreden karakter van de Servische presidentsverkiezingen onderstreept de toegenomen mate van corruptie en democratische terugval in het land.

In december 2023 heeft Servië nieuwe parlementsleden en vertegenwoordigers voor het gemeentebestuur in Belgrado gekozen. Sindsdien zijn er massale protesten op de schijnbare overwinning van de zittende president Aleksandar Vučić, die slechts een maand eerder ontslag had genomen als leider van zijn politieke partij, de Servische Progressieve Partij (SNS). De SNS wordt gekenmerkt als autocratisch, populistisch en rechts en zowel de partij als Vučić zelf hebben banden met het Kremlin. Binnen de voormalige Joegoslavische natiestaat zijn aanzienlijke Russische invloed en democratische terugval geconstateerd, waardoor de ambities van het land ten aanzien van het EU-lidmaatschap worden belemmerd.

Sinds de bekenmaking van de verkiezingsuitslag zijn er in het hele land massale protesten geweest, waarbij tienduizenden mensen hebben opgeroepen tot herverkiezingen. De Organisatie voor Veiligheid en Samenwerking in Europa (OVSE), die als onafhankelijke waarnemer fungeert in haar democratische lidstaten, noemde de verkiezingen „onbevredigend”. Hoewel deze protesten grotendeels vreedzaam van aard waren, heeft de beschikbaarheid van illegale wapens in Servië de bezorgdheid doen toenemen dat deze onrustincidenten gewelddadig zullen worden. Er wordt aangenomen dat er meer dan 2,69 miljoen wapens in Servië zijn, ondanks de bevolkingsgrootte van 6,7 miljoen en de strikte wapenbeperkingen. Hoewel de aanwezigheid van wapens op dit moment een beperkt risico vormt voor bedrijven, blijft er een latent risico bestaan dat werknemers of bedrijfspanden van bedrijven in risicogebieden indirect worden beïnvloed door de protesten. Dergelijke incidenten kunnen leiden tot schade aan de activa en/of reputatie van een bedrijf.

De bedrijfscontinuïteit wordt negatief beïnvloed door de logistieke complexiteit van grootschalige protesten in de belangrijkste steden in het hele land. Bovendien kunnen verschillende politieke opvattingen een oorzaak zijn van wrijving op de werkvloer, waardoor de bedrijfscontinuïteit en operationele capaciteit verder onder druk komen te staan. Het huidige geopolitieke landschap van Servië weerspiegelt dat van Oekraïne in 2014; na de annexatie van de Krim leidde de Revolutie van de Waardigheid tot wijdverbreide politieke veranderingen, maar ook tot burgerlijke onrust en vernieling van eigendommen. Elk bedrijf waarvan de loyaliteit negatief wordt ervaren, of dit nou veroorzaakt wordt door samen te werken met de Servische regering of doordat het bedrijf wordt gezien als een vertegenwoordiging van westerse invloed, loopt een verhoogd risico, bijvoorbeeld op materiële schade of op protesten.

SNS heeft als regeringspartij voortdurend misbruik gemaakt van haar bevoegdheden om democratische politieke oppositie het zwijgen op te leggen en te onderdrukken, met name tegen de oppositiepartijen. Tijdens de meest recente regeringsperiode heeft de SNS bijvoorbeeld voortdurend boetes en straffen opgelegd aan deze partijen voor vermeende schendingen van de strenge Servische regels inzake meningsuiting en decorum in het parlement, ondanks het feit dat ze deze regels zelf hebben overtreden. Bovendien worden zittingen over wetgeving vaak op het laatste moment gepland (24 uur van tevoren), waardoor de oppositie zich niet kan voorbereiden op de stemming of aanwezig kan zijn. Deze politieke keuze schept onzekerheid voor de bedrijfscontinuïteit, aangezien wetgeving die van invloed is op lokale en buitenlandse bedrijfscapaciteiten op elk moment kan worden gewijzigd.

De regerende SNS wordt er ook van beschuldigd de publieke opinie over de Servische oppositie via de media te hebben beïnvloed. Het medialandschap in Servië, en met name twee persbureaus die mede-eigendom zijn van de staat (Večernje novosti en Politika), heeft er voortdurend toe bijgedragen dat de SNS het binnenlandse politieke narratief onder controle heeft gehouden. SNS heeft deze macht gebruikt om de aandacht van de media uitsluitend te vestigen op haar beleid en successen, waarbij Reporters Without Borders en de Associated Press hebben vastgesteld dat Vučić bij de recente verkiezingen in totaal tien keer zoveel zendtijd heeft gehad als alle andere presidentskandidaten.

Ook andere media hebben tekenen van beïnvloeding door de SNS en haar propaganda laten zien. Onafhankelijke kanalen die niet beïnvloed kunnen worden, worden actief geïntimideerd door de regeringspartij. Uit de database van de Independent Journalist Association of Serbia (NUNS) blijkt dat het aantal aanvallen op journalisten is toegenomen van 23 in 2013 naar 119 in 2019. Deze trend onderstreept het ongunstige bedrijfsklimaat dat de SNS en haar propaganda hebben gecreëerd voor bedrijven met uiteenlopende meningen. Hoewel deze bedreiging vooral gericht lijkt te zijn op nieuwszenders en journalistieke organisaties, bestaat er een verhoogd risico dat bedrijven die deze afwijkende standpunten steunen of deze organisaties financieel steunen, ook het doelwit worden van geweld of intimidatie.

De regeringspartij heeft ook financiële middelen gebruikt om groepen met afwijkende meningen het zwijgen op te leggen. Journalistieke organisaties zijn de laatste jaren steeds afhankelijker geworden van publieke middelen. Het is echter bekend dat de regeringspartij deze fondsen op een ontransparante manier verdeelt. Dit heeft journalisten en redacteuren tot zelfcensuur gedreven, waarbij de regeringspartij positief werd afgebeeld of er werd simpelweg geen kritiek gepubliceerd. Daarnaast citeert de SNS ook journalisten van de oppositie in persverklaringen, waardoor ze het doelwit worden van online of fysiek geweld door de aanhangers van de partij. Er zijn momenteel geen noemenswaardige voorbeelden van vooraanstaande westerse bedrijven die op deze manier doelwit zijn geworden van geweld of intimidatie. Er bestaat echter een latent risico dat westerse bedrijven in de toekomst wel via deze kanalen in een kwaad daglicht worden gezet door de SNS. Dergelijke propaganda-verhalen zullen het risico op fysiek geweld vergroten en potentiële reputatieproblemen opleveren.

Ondanks dat een aanzienlijk aantal Serviërs de voorkeur geeft aan nauwere betrekkingen met de EU, onderhoudt het land gespannen betrekkingen met het Westen en historisch sterke banden met de Russische Federatie. Sinds de invasie van de Krim door Moskou in 2014 — en de daaropvolgende invasie van Oekraïne in 2022, is het Kremlin steeds meer politiek en economisch afgesloten geraakt van de internationale gemeenschap. Volgens het NAVO-rapport „Russia's Strategic Interests and tools of influence in the Western Balkans” heeft Moskou de Westelijke Balkan (WB) - met name Servië - met desinformatie aangevallen om drie belangrijke strategische doelen te bereiken, namelijk: het behouden van de status van Rusland als grootmacht op het internationale toneel, het uitoefenen van invloed op de landen van de voormalige Sovjet-Unie en het gebruiken van deze informatie om draagvlak voor hun beleid te creëren. Deze voortdurende verspreiding van desinformatie heeft geleid tot wrijving tussen Servië en het Westen.

De Servisch-Russische connectie en desinformatie in de westelijke Balkanregio zullen de angst voor de invloed van Moskou op de Servische politieke en zakelijke landschappen vergroten.

Servië blijft een vruchtbare voedingsbodem voor Russische desinformatie vanwege de vergelijkbare sociale en culturele normen en waarden van de landen, waaronder die met betrekking tot de Orthodoxe Kerk of de Slavische etnische identiteit. Als gevolg hiervan heeft de Russische elite sterke banden opgebouwd met invloedrijke mensen binnen de Servische politieke en zakenwereld, vooral degenen die de lokale media controleren. Deze relatie stelt Moskou in staat om Servië op twee manieren aan te pakken. Ten eerste verspreiden ze de propaganda via populaire media die worden gecontroleerd door de Russische regering, zoals Sputnik. Ten tweede maakt Rusland gebruik van invloedrijke lokale pro-Russische media, zoals Sputnik Srbija, Kurir, Alo, Informer of Sprski Telegraf. Deze Servische kranten en nieuwswebsites herhalen Russische desinformatieverhalen niet alleen in hun producten (tv-uitzendingen, kranten, enz.) maar ook op sociale mediasites, zoals Facebook, om de propaganda verder te verspreiden.

Deze manieren van desinformatie zijn buitengewoon effectief gebleken bij het beïnvloeden van de publieke opinie in Servië. Uit een peiling van de Europese Raad voor Buitenlandse Zaken (ECFR) in 2021 bleek dat 54% van de Serviërs Rusland als een goede bondgenoot beschouwde. De invasie van Oekraïne had weinig invloed op deze perceptie. Uit een andere ECFR-peiling in 2022 bleek dat 51% van de Serviërs Rusland als de belangrijkste partner van het land beschouwt, en 61% geloofde dat het Westen in de eerste plaats verantwoordelijk was voor het conflict. Er zijn momenteel geen Russische propagandacampagnes waargenomen die gericht zijn op het negatief beïnvloeden van de publieke opinie ten opzichte van westerse bedrijven. De reeds bestaande campagnes vormen echter een vruchtbare voedingsbodem voor dergelijke aanvullende campagnes en kunnen een negatief sentiment opwekken ten aanzien van westerse bedrijven in sectoren die strategisch zijn voor Rusland, zoals energie of defensie, om Russische bedrijven voor te stellen als een beter alternatief voor hun westerse tegenhangers.

Hoewel deze propagandacampagnes verschillende onderwerpen bestrijken, is een onderliggende zorg waar Rusland gebruik van blijft maken de aanhoudende spanningen in Servië over Kosovo. Kosovo heeft zich in 2008 eenzijdig onafhankelijk verklaard van Servië en heeft sindsdien erkenning gekregen van 104 leden van de Verenigde Naties. Ondanks de erkenning van Kosovo door veel westerse staten, erkent Belgrado de onafhankelijkheid van Kosovo niet en beschouwt het nog steeds als een deel van de autonome provincie Kosovo en Metohija. Rusland zou waarschijnlijk elke gelegenheid aangrijpen om Servië volledig in de Russische invloedssfeer te integreren, waardoor de spanningen met Kosovo en het Westen toenemen. Dit zou het risico vergroten dat Servië zou lijken op een staat als Georgië, met een bevolking die wil toetreden tot de EU en nauwere banden met het Westen, maar een corrupte politieke klasse die dergelijke verlangens onderdrukt. In een dergelijk scenario zouden westerse bedrijven te maken kunnen krijgen met een ongunstiger bedrijfsklimaat, waardoor het risico op ontransparante juridische praktijken toeneemt, bijvoorbeeld wanneer binnenlandse bedrijven worden bevoordeeld tijdens rechtszaken.

De aanhoudende burgerlijke onrust, politieke instabiliteit, Russische invloedsoperaties en spanningen rond Kosovo zullen geopolitieke overwegingen op lange termijn blijven, waardoor de diplomatieke betrekkingen tussen Servië en de EU onder druk komen te staan. Als gevolg hiervan zal het bedrijfsklimaat voor westerse bedrijven in Servië waarschijnlijk te maken krijgen met een groot aantal risico's, waaronder logistieke verstoringen als gevolg van onrust onder de bevolking, verminderde arbeidsproductiviteit, mogelijke sancties, reputatieschade door de vereniging en de daaruit voortvloeiende economische instabiliteit.

Er bestaat inderdaad een verhoogd risico dat Moskou in toenemende mate gebruik maakt van zijn hybride oorlogstactieken — bijvoorbeeld desinformatie — in Servië, net als voorheen in Georgië, om een antiwesterse en pro-Kremlin-omgeving te creëren. De regio in de buurt van Kosovo zal een belangrijk aandachtspunt blijven, aangezien dit gebied waarschijnlijk te maken zal krijgen met onrust en geweld onder de bevolking. Dit zal waarschijnlijk hoge kosten en fysieke risico's met zich meebrengen voor bedrijven en hun werknemers die in de buurt van de grensregio actief zijn.

Om ervoor te zorgen dat uw bedrijf een goede operationele continuïteit kan behouden, is een langetermijnplanning en monitoring van de politieke ontwikkelingen tussen Servië en Rusland vereist. Tussen Russische desinformatie, een ambitie om toe te treden tot de EU en het risico van het Trojaanse paard Vučić en zijn partijvorm zal het Servische ondernemingsklimaat in de nabije toekomst waarschijnlijk instabiel blijven en een hoog risico vormen. Voor bedrijven die hun volledige operationele capaciteiten in Servië willen behouden, moeten het bestuur bepaalde maatregelen nemen, zoals:

• Het monitoren van subtiele vormen van overheidsinterventie of buitenlandse beïnvloedingsoperaties, die kunnen leiden tot antiwesters sentiment.
• Stel samen of huur een robuust screeningsteam in dat op de hoogte is van de unieke geopolitieke omgeving van de Westelijke Balkan. Bij dit screeningproces zouden de werknemers van een bedrijf zorgvuldig worden onderzocht, onder andere om te controleren of ze de Russische propaganda onderschrijven, waardoor ze een groter risico zouden kunnen lopen om deel te nemen aan bedreigingen die gericht zijn op Moskou, zoals bedrijfsspionage of sabotage.

Proximities kan u helpen deze belangrijke inzichten te verkrijgen en deze om te zetten in concrete oplossingen. Met behulp van onze 'What? ' , 'So What? ' , 'What if? ' en 'What now? '  aanpak helpen we partners en klanten niet alleen het belang van trends en gebeurtenissen te begrijpen, maar ook om te begrijpen wat dit betekent voor u en uw bedrijf, van‍ strategische tot operationele gevolgen. Benieuwd en geïnteresseerd om te zien hoe we u kunnen helpen? Aarzel niet om contact met ons op te nemen, we helpen u graag verder.

‍